|
Ða.i Cu'o'ng Gâ`n ðây tôi nhân thâ�y có nhiê`u ba.n My~, Viêt muô�n biê�t thêm vài chi tiê�t ðac sác vê` tho' Viêt Nam. Thâm chí có tác gia My~ ðã chi.u khó ði su'u tâ`m tho' Hô` Xuân Hu'o'ng và di.ch ra tiê�ng My~ ðê trình bày môt vài khía ca.nh ðac sác cu?a tho' Viêt. Tuy nhiên vì ngôn ngu'~ ngan cách, tác phâ?m van chu'o'ng nào khi ðu'o'.c di.ch ra ngoa.i ngu~ cu~ng khó có thê? giu~ ðu'o'c giá tri. van chu'o'ng trung thu'.c cu?a bài nguyên thu?y, huô'ng hô` là tánh cách thuâ`n túy ðáng yêu cu?a tho' Viêt. Do ðó tôi ðánh ba.o viê�t bài nâ`y cô�t ý ðê? : a. Giói thiêu môt cách ván tát nhu~ng ðac ðiê?m cu?a thi ca Viêt trai~ qua nhiê`u thòi ðai. Tôi cu~ng cho.n lu'a môt vài bài tho' mâu~ ðê giói thiêu vói ðôc giã ngoai quôc hoac nhu~ng ban Viêt Nam lu'u vong ha?i ngoa.i, cu~ng nhu' các giói ba.n tre? cu?a thê hê mói sau nâ`y chua có dip làm quen nhiê`u vói sác thái ðac biêt cu?a tho' Viêt. b. Trình bày hê�t sú'c ván tát ky~ thuât làm tho' Viêt qua các thê? tho' cô? ðiê?n cu~ng nhu' hiên ðai, ngo~ hâ`u các ban nào thích làm tho' Viêt có thê? dùng làm can ba?n trong bu'ó'c ðâ`u làm tho' Viêt. Tôi hy vong ràng công trình nho? nha.t này se~ giúp các ba.n â�y ðo~ mâ�t thì giò' tham kha?o mà còn có thê? làm tho' tiê�ng Viêt ðuoc dê~ dàng nhanh chóng; ðô`ng thòi cu~ng giúp các ba.n â�y thu'o'?ng thúc ru'`ng tho' phong phú Viêt Nam môt cách thích thú ho'n. c. Riêng ðô�i vói các bâc ðàn anh trong thi ðàn Viêt Nam tôi xin thành thât cáo lô~i vì nhu~ng thiê�u sót trong bài này cu~ng nhu' ý kiê�n cá nhân viê�t trên mat báo Web site "Le World" - môt cu? chi? vu.ng vê` "múa rìu qua mát tho'." cu?a cá nhân tôi. Lý do ðôc nhâ�t ðê? bào chu~a cho su'. ma.o muô.i này cu~ng chi? là vì quá yêu tho' Viêt, tôi chi? muôn ðóng góp môt phâ`n nho? nha.t nào trong công tác qua?ng bá môt vài khía ca.nh ðáng yêu cu?a tho' Viêt mà thôi. Các Thê? Tho' Phô? Thông Viêt Nam Ðê:? gia?n di. hoá ðê` tài, tôi xin ðu'o'.c lu'o'.t kê các thê? tho' Viêt Nam làm 3 loa.i chính : 1. Tho' Viêt Nam Thuâ`n Túy
1. Tho' Viêt Nam Thuâ`n Túy
1.1 Tho' 6-8 hay Lu.c Bát
Tho' Viêt Thuâ`n Túy hâ`u nhu thoát thai tù lòi me. ru con cu~ng nhu' qua tiê�ng hát câu hò trên
ruô.ng lúa, trên sông nuóc Viêt Nam. Ru con ngu? là thê? tho' ðâ`u tiên con tre? Viêt ðu'o'.c nghe.
Có nhu~ng câu hát ru con "vô thu'o'?ng vô pha.t" nhu' :
và
Có nhu~ng câu tru~ tình ngoa.n mu.c ðuo.c hò trên ruông lúa, trên sông dài nhu :
Tho' 6-8 (Luc bát) ðâ`y dâ~y trong dân gian cu~ng nhu' trong van chu'o'ng Viêt Nam. ðac biêt thê? tho' nâ`y chi? có o Viêt Nam mà thôi. Hai câu tho' ðâ`u bát vâ`n o? chu thu'� sáu. Vâ`n nhu' thê� ðuoc go.i là "vâ`n lu'ng". Câu thú ba bát vâ`n o? chu'~ thú 8 (chu'~ chót) cu?a câu truóc. Thí du:
Thê? tho' Luc bát ðu'o'.c dùng trong hâ`u hê�t mo.i tru'ò'ng hop. Trong thi van Viêt Nam truyên Kiê`u và truyên Lu.c Vân Tiên là nhu~ng cuô�n tho' dài râ�t phô? thông ðã ðu'o'.c viê�t bàng thê? luc bát. Thí du 1 :
Thí du 2:
Tho' 6-8 (Luc bát) cu~ng thuòng dùng ðê? hát hò giúp vui khi làm viêc ðô`ng áng, do ðó ðôi khi ta cu~ng gap nhu~ng câu trêu choc, bông ðùa. Thí du :
và
Thâ.m chí, vì tho' luc bát dê~ làm nên trong tho' bình dân "Sáu Trong", có môt ðoan tác gia? còn du nhâp lâ~n ca? tiê�ng Pháp chung vói tiê�ng Viêt. Cha?ng han nhu lúc Sáu Trong (nhân vâ.t chính) phân trâ`n tôi lô~i cu?a nguòi vo cu~ vói ông Ca?nh Sát Truo?ng nguòi Pháp nhu sau :
1.2. Tho' Song Thât Luc Bát Cùng vói thê? tho' 6-8 (Luc bát), còn có thê? tho' Song Thât Luc Bát (7-7/6-8) tuy không ðu'o'.c phô? thông bàng tho' luc bát thuòng nhung cu~ng chiê�m môt ðia vi khá quan trong trong thi ca Viêt. ðac biêt thê? tho' nâ`y có mô~i vê' 4 câu tho': hai câu ðâ`u 7 chu~ (vâ`n lu'ng "trác") và hai câu chót thì giu~ thê? Luc bát (6-8) thuòng (vâ`n lu'ng "bàng"). Thí du 1:
Thí du 2:
Thê? tho' Song Thât Luc Bát ít thông du.ng hon thê? tho' Luc Bát. 2. Tho' Viêt Nam Cô? Ðiê?n
Trong chuong mu.c tho' Viêt Cô? Ðiê?n tôi xin liêt kê hai thê? tho' phô? thông nhâ�t là:
Tho' Ngu~ Ngôn, (5 chu'~),
So? di~ ðuoc goi là tho' Cô? Ðiê?n là vì loai tho' nâ`y ðu'o'.c xem nhu' loa.i tho' chính thúc ðu'o'.c da.y
trong các tru'ò'ng ho.c truóc thòi Pháp thuôc, so vói thê? tho' luc bát ðuoc qua?ng ðai quâ`n chúng
xu? du.ng trong sinh hoa.t hàng ngày.
2.1. Tho' Ngu~ Ngôn (5 chu~)
Loa.i tho' Ngu~ Ngôn (5 chu~) tuong ðô�i dê~ làm vì câu ngán và chi? gieo vâ`n o? cuô�i câu.
Thí du sau ðây ðuo.c trích dâ~n trong môt bài tho' cu?a Nguyê~n Bính :
Và bài tho' Mây thu tho'áng mô.ng cu?a Lý Lãng Nhân:
2.1. Tho' Thâ�t Ngôn (7 chu~) Tho' Thâ�t Ngôn (7 chu~) là thê? tho' ðuoc giói trí thúc Viêt Nam truóc chiên tranh rât u'a chuông, và cu~ng là thê? tho' tuong ðô�i khó làm . Tho' thâ�t ngôn (7 chu'~) có 2 thê? chính : 1. Tho' Tú Tuyêt (tu cú túc 4 câu)
Loa.i tho' Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt môt bài chi? gô`m có 4 câu, 7 chu~ cho mô~i câu. Râ�t là hàm súc và cô ðô.ng, loa.i tho' này gói ghém hình a?nh, âm thanh và ca?m tuo?ng cu?a tác gia? chi? trong 4 câu mà thôi. Nhu~ng bài tho' ca?m húng viê�t trên vách ðá, trên tuòng, hoac ðê? trang trí trên chén di~a, bình hoa, v.v. thuòng viê�t bàng loai tho' Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt. Sau ðây là vài thí du vê` hình thúc cu?a loai tho' Cô? Ðiê?n Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt : Thí du 1:
Thí du 2:
Thí du 3:
Vì loai tho' Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt tuong ðô�i dê~ làm ho'n tho' Thâ�t Ngôn Ðuòng Luât (bát cú) 8 câu, cho nên nó cu~ng ðuo.c khá phô? thông trong dân gian. ðôi khi chúng ta cu~ng thâ�y môt vài bài hài huóc, châm biê�m, nhu bài sau ðây cu?a Ong câu tôi viê�t trên trang ðâ`u cu?a môt quyê?n sách cu~ :
Trong tho' Viêt cô? ðiê?n, ngoài thê? Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt còn có thê? Thâ�t Ngôn Bát Cú Ðuòng Luât. Tho' Ðuòng Luât có 8 câu trong môt bài. Cu~ng nhu thê? tho' Thâ�t Ngôn Tú Tuyêt, tho' Ðuòng Luât phát sinh tù nuóc Trung Hoa và truyê`n sang Viêt Nam tù nhiê`u thê� ky?. Tho' Ðuòng ðòi ho?i ky~ luâ.t và ky~ thuâ.t ða.c biêt, mô~i câu tho' ðê`u có phâ.n su. riêng. Hai câu ðâ`u cu?a bài tho' dùng ðê? khai tru'o'ng ðê` tài, hai câu chót dùng ðê? kê�t thúc bài tho' và nói lên tâm trang cu?a thi si~. Quan tro.ng nhâ�t là 4 câu giu~a - (ca.p tra.ng và ca.p luâ.n). Bô�n câu nâ`y là 4 cây tru. chính cu?a bài tho'. Cha?ng nhu~ng 4 câu ðó pha?i cân xu'�ng vê` hình thúc, âm thanh và vâ`n ðiê.u, nó còn pha?i ðôi' nhau thâ.t sát trong hình thúc và ý tuong cu?a thi si~. Luât cân xúng và âm ðiê.u (bàng - trác) trong tho' Ðuòng râ�t gát gao. Ðê? ðon cu? mô.t ví du vê` luâ.t cân xúng trong tho' Ðuòng, xin xem sau ðây hai câu tho' ðiê?n hình trong bài Khóc Thi Bàng cu?a vua Tu Ðúc. ðôi vói nguòi thích tho' Viêt cô? ðiê?n, hai câu tho' này ðuoc xê�p vào loa.i "tuyê.t bút tuyê.t tình" vì nó ðã diê~n ða.t khá tài tình nô?i khô? ðau cu?a nguòi o? la.i nhó thuong nguòi yêu ðã ra ði vi~nh viê~n. Hình a?nh, vâ`n ðiê.u, âm thanh và ca?m xúc goi ra trong 2 câu tho' nây râ�t cân xúng, nhip nhàng và hàm súc.
Sau ðây là vài bài tho' ðiê?n hình ðuòng Luât ðê giúp ban ðoc thâ�y ðac ðiê?m cân xúng cu?a tho' Ðuòng Luât :
Bàn vê` su cân xúng trong tho' Ðuòng Luât, nguòi Viêt Nam không thê quên ðuoc thiên tài Hô` Xuân Huong. Sau ðay là búc hoa. râ�t cân ðôi, nhip nhàn và linh ðông cu?a bài tho' ðánh ðu (trong ngày Têt).
Tra?i qua nhiê`u thê ky quen làm tho' Cô? ðiê?n, ngu'ò'i Viêt Nam ðã Viêt hoá ít nhiê`u tho' Ðuòng và ðã du nhâp hoac sáng chê ra mô.t sô thê? thúc gieo vâ`n ðac biêt ðê? thích hop vói ngôn ngu~ Viêt Nam và nhu câ`u sáng tao. Thí du: thê? tho' "Tam ðiêp" và thê? tho' "Nhâ�t Tu'.". Sau ðây là thê? tho' "Tam ðiêp", chu~ chót cu?a câu tho' ðuoc lâp la.i 3 lâ`n:
Sau ðây là thê? tho' "nhâ�t tu". Thê? tho' này chi? dùng có mô.t chu~ o? cuôi câu tho' thú tu. Ví chi? ðuoc xu~ dung mô.t chu~ vâ`n trong câu chót mà thôi, nguòi thi si~ câ`n pha?i có mô.t sô ngu~ vung Viêt dô`i dào cu~ng nhu có biê.t tài xu? du.ng ngôn ngu~ Viêt. Thí du:
Tho' Viêt Cô? ðiê?n ðã tra?i qua mô.t thòi ky` cu.c thi.nh trong van hoá Viêt song song vói thê? tho' Luc Bát phô? thông rông rãi trong dân gian. Tuy nhiên vói su ðô?i thay trên thê giói trong thê ky? thú 20 tho' Viêt Cô? ðiê?n dâ`n dâ`n nhuòng chô~ cho tho' Hiên ðai trên ðã phát triê?n vói su du nhâp cu?a van hoá Tây Phuong và su sáng tao cu?a thê hê Viêt Nam mói. 3. Tho' Viêt Hiên Ðai
Duói chu'o'ng mu.c này tôi xin ðê` câp ðê�n 2 thê? tho' Hiên ðai vì nó mói xa?y ra trong nhu~ng
thâp niên 1940 tro? vê` sau. ðó là thê? tho' 8 chu~, mô~i câu tho' có 8 chu~ và gieo vàn o?
cuôi câu; kê� tiê�p là thê? tho' Mói Phá cách mà vâ`n ðiê.u, sô chu~ trong câu không giói han.
3.1 Tho' Hiên Ðai (8 chu~)
Tho Hien Ðai 8 chu~ cha?ng nhu~ng ðu'o'.c thê� hê tre? thòi ðó u'a chuông trong lãnh vuc thi ca,
nó cu~ng ðã ðuoc dùng râ�t manh me~ trong lãnh vuc kich nghê trong thâp niên 1940-60. Hiên nay
tho' Hiên ðai 8 chu~ cu~ng vâ~n còn thông dung song song vói thê? tho' thuâ`n túy Luc bát hoac các
thê? tho' Viêt Nam khác.
Sau ðây là trích dâ~n cu?a vài bài tho' loai 8 chu~ :
và trích trong môt kich ba?n:
và mô.t bài tho' tru~ tình:
Nói ðê�n tho' Hiên ðai 8 chu~ tâ�t nhiên pha?i ðê` câp ðê�n Dã Thao, mô.t nhà tho' hiên ðai nô?i tiê�ng vê` tho' tru~ tình. Sau ðây là trích dâ~n bài Mùa thu cho Anh cu?a Dã Thao làm theo ky~ thuât thê? tho' 8 chu~ mà thi si~ này ðã xu? dung mô.t cách tuyê.t diê.u :
3.2. Tho' Mói Phá Cách (tho' Tu Do) Trong su'. tìm kiê�m nhu'~ng phu'o'ng thúc mói ðê? diê~n ðat trong lãnh vuc tho', các thi si~ Viêt Nam ðã du nhâp nhiê`u ý tuo?ng cu?a Âu châu và Á châu. Thê? tho' 3 câu cu?a Nhâ.t cu~ng ðã ðuoc áp dung thu? cùng vói nhu~ng thê? tho' khác cu?a Anh My~ Pháp. Nhu~ng công trình thí nghiêm và tao dung này ðuoc liêt chung vào tiê�t muc tho' Mói Phá Cách hay tho' Tu Do. áp dung ky~ thuât tho' 3 câu mô.t vài tác gia? Viêt Nam ðã thí nghiêm nhu~ng bài duói ðây :
Môt bài tho' tu do khác:
Cu~ng trong truòng phái tho' Mói Phá cách, có mô.t vài thi si~ ðã thí nghiêm loai tho' 4 chu~ nhu bài sau ðây :
Sau cùng, bài tho' phá cách sau ðây là mô.t trong nhu~ng thí nghiêm vê` phuong thúc tu do trong cách sáng tác câu tho'. Thi si~ chú trong ðên phâ`n hình a?nh, màu sác và âm thanh nhiê`u hon phâ`n vâ`n ðiê.u thông thuo`ng trong chu~ và trong câu. Nhip ðiê.u cu?a câu tho' do ðó ðuoc diê~n ðat liên tuc không gián ðoan; cho nên câu tho' dài ngán bâ�t thuòng tùy theo hình a?nh, âm thanh và ca?m tuo?ng ðã làm rung ðông tâm hô`n thi si~ lúc ca?m tác.
Kê�t Luâ.n Nhu ðã trình bày bên trên, bài này ðuoc viê�t ra dành cho nhóm ðôc gia? My~, Viêt chua có nhiê`u kinh nghiêm hoac không ðuoc dip thu huo?ng dô`i dào vê` van hóa Viêt Nam; ðô`ng thòi vì sinh kê� hàng ngày cho nên cu~ng không có nhiê`u thì giò ðê? suu tâ`m hoc ho?i lâu dài vê` van hóa Viêt trong bô�i ca?nh ha?i ngoai. Uóc mong nhu~ng su trình bày cu?a tôi se~ giu�p các ban ðó thu ngán thòi gian tìm hiê?u và thuo?ng thúc tho' Viêt ðuoc nhiê`u hon thì ðó là mô.t phâ`n thuo?ng tinh thâ`n lón lao ðô�i vói tôi. Riêng ðô�i vói ban nào muô�n làm tho' Viêt mà chu'a biê�t ba�t ðâ`u o? ðâu, tôi xin ðê` nghi ban â�y thu? xu? dung loai tho' lu.c bát (6-8) truóc. Loai tho' nâ`y vùa dê~ làm, vùa dê~ truyê`n ca?m hon hâ`u hê�t nhu~ng loai tho' Viêt khác vì nó ðã an sâu trong tiê`m thúc cu?a nguòi Viêt, theo ý kiê�n cá nhân tôi. Sau ðó, cu~ng nên thu? qua loai tho' 5 chu~ (Ngu~ Ngôn), loai 7 chu~ (Thâ�t Ngôn), ðê? làm quen vói vâ`n ðiê.u Viêt ngu~. Riêng ðô�i vói các ba.n ðã quen nhiê`u vói van hóa Tây phu'o'ng này muô�n làm tho' Viêt thì xin hãy thu? xu? dung thê? tho' Viêt hiên ðai 8 chu~. Thê? tho' này cho phép ta sáng ta.o mô.t câu dài ðê�n 8 chu~, cách diê~n ðat do ðó cu~ng có phâ`n dê~ dàng ho'n loa.i 5 chu~ hoa.c 7 chu~ cô? ðiê?n. Vâ`n ðiê.u trong tho' 8 chu~ cu~ng không quá nghiêm khác mà lai còn có mô.t âm ðiê.u ðac biêt cùng vói tính cách cân ðô�i và nét ðep cu?a câu tho' (xem thí du. tho' Dã Thão). Vê` sô� câu trong mô.t bài tho' Viêt, theo thiê?n ý, thì nên viê�t ít nhâ�t 4 hoac 8 câu cho mô.t bài ngán, 16 câu cho bài co'? trung, và 24 hoa.c 32 câu cho bài co'? dài. Vì tho' vô�n câ`n pha?i thi vi. và hàm súc, cho nên hình a?nh, âm ðiê.u và ca?m xúc trong câu tho' quan trong ho'n chiê`u dài cu?a bài tho'. Ngoài trù tru'ò'ng ho'.p pha?i sáng tác truòng ca hay ki.ch ba?n, mô.t bài tho' co'? trung 16 câu thông thu'ò'ng cu~ng ðu? ðê? diê~n ða.t ca?m xúc cu?a tác gia?. Madison, 2 tháng 3, 2002
|